مبنای رؤیت حلال ماه چیست ؟
سه شنبه, ۱۵ تیر ۱۳۹۵، ۰۲:۵۹ ب.ظ
مبنای رؤیت حلال ماه چیست ؟
آیا رویت هلال اول ماه تنها در ماه رمضان حکم شرعی است؟
در ماههای دیگر و مناسبتهای مهم و مختلف موجود در آنها که احکام مخصوص به خود را دارد و بدون رویت میآید و می رود به چه صورت میتوان توجیه کرد؟ آیا با وجود اینهمه تکنولوژی که تاریخ روز و حتی ساعت دقیق وقایع نجومی را پیش بینی می کنند نمیتوان تقویمی از گردش سال قمری ایجاد نمود؟
بر خلاف تصور شما رویت هلال در همه ماه ها وجود دارد. اما این امر در سه ماه رمضان، شوال و ذیحجه اهمیت می یابد چرا که مساله وجوب روزه داری و زمان دقیق اعمال حج در این ماهها بستگی به این مساله و رویت دقیق ماه دارد. اما همانطور که گفته اید آن توجهی که در این سه ماه می شود، در ماههای دیگر صورت نمی گیرد. چرا که در سه ماه ذکر شده بعضی از امور واجب و یا حرام به رویت هلال بستگی دارد و به همین علت حساسیت ها در این مواقع بیشتر است.
در مورد تقویم قمری اشاره به این نکته ضروری است که این تقویم بر اساس گردش ماه به دور زمین طراحی شده و از گذشته ها مورد استفاده قرار می گرفت و لذا دارای روش محاسبه نسبتا دقیقی است. در ابتدای هر سال قمری می توان حدس زد که چه ماههایی 30 روزه و چه ماههایی 29 روزه خواهند بود. در واقع در این تقویم کارشناسان با محاسبه مشخصه‌های ماه و خورشید در زمان غروب خورشید روز بیست‌ونهم ماه قمری و مقایسه آن با معیارها و رکوردها، وضعیت رؤیت‌پذیری هلال ماه را پیش بینی می‌کنند.(1) از همین رو و نیز از این جهت که اعیاد و مناسبتهای دیگر با آنکه مهم هستند. اما بزرگداشت آنها بالاخره از امور مستحب است و گناه و حرامی در اجرای یا عدم اجرای آن متوجه افراد نمی شود، لذا به همان محاسبه اولیه اکتفا می شود اما در آن سه ماه به همان دلیلی که گذشت اهتمام بیشتری در رویت هلال صورت می گیرد.
اما در مورد سوال دوم شما باید گفت شروع ماه قمری با اولین غروبی است که هلال ماه در آن رؤیت می گردد و هر ماه تا 29 یا 30 روز ادامه پیدا می کند. از آنجا که طول متوسط ماه هلالی 53 /29 روز است، تعداد ماه های 30 روزه بیشتر از ماه های 29 روزه است. پیشگویی 29 یا 30 روزه بودن ماه بسادگی ممکن نیست. زیرا رؤیت شده یا نشدن هلال بستگی به عوامل پیچیده ای دارد که محاسبه آنها برای همه میسور نیست.
ماه های قمری براساس حرکت ماه و وضعیت آن نسبت به خورشید شروع می شود. ماه در پایان گردش خود وارد منطقه شعاع خورشید می شود و در این حال که محاق نامیده می شود, از هیچ نقطه از کره زمین قابل رؤیت نیست. پس از خروج ماه از این حالت و امکان رؤیت آن, ماه قمری پایان می یابد و ماه دیگری شروع می شود. لذا از این جهت هنوز هم در محاسبه آخر ماه قمری نیازمند رویت هستیم و نمی توان آن را به درستی و دقت کامل پیش بینی نمود.
به علاوه نباید از یاد برد که همه این امور در خصوص معیارهای نجومی است، اما معیار شرعی تعیین ابتدای ماه قدری دقیق تر است و بر اساس رویت حسی تعیین می شود؛ در نتیجه بدون اثبات رویت حسی نمی توان تنها محاسبات نجومی را معیار تعیین ابتدای ماه شرعی قرار داد، هرچند امروزه در رویت ها به محاسبات نجومی و استفاده از ابزارهای نجومی توجه بسیار می شود و این امر مهم به کمک محاسبات و رصدهای میدانی انجام می شود.
منشأ اختلاف میان کشورهای اسلامی درباره رویت هلال ماه کجاست؟
اثبات هلال ماه در شیعه و سنی با رویت هلال ماه صورت می‌پذیرد. در بین کشورهای اسلامی، فقط لیبی است که به رویت هلال کاری ندارد و یک قراردادی دارند که طبق آن عمل می‌کنند.
از پیامبر اکرم(ص) روایاتی وجود دارد مانند: «صوموا لرویته والفطروا لرویته» (با رویت ماه روزه بگیرید و با رویت هم عید فطر را بگیرید) پس مسئله رویت، اساس محکم فقهی و بسیار قوی دارد.
در کشورهای اسلامی، بر حسب موقعیت مکانی آن کشور، رویت هلال ماه اول ماه شوال و روز عید فطر متغیر است. به صورتی که ممکن است به طور مثال در عربستان سعودی روز دوشنبه روز عید اعلام شود اما در ایران روز سه‌شنبه روز عید فطر اعلام شود. در عربستان برای اثبات رویت هلال ماه نو، دو شاهد عادل کافی است.
در عربستان اعلام می‌کنند که مردم برای رویت ماه بروند و هر دو نفری که به متصدی محل‌شان بگویند ماه را دیده‌اند و او هم این مسئله را گزارش کند، از نظر عربستان مورد پذیرش است. عربستان در بین کشورهای اهل تسنن، به عنوان کشور «ام القراء» به شمار میآید و در تقویمش هر تغییری انجام دهد، 20 یا 30 کشور طبق همان عمل می‌کنند.
طی سال‌های گذشته وجود اختلاف‌های جدی در استهلال ماههای رمضان و شوال موجب شده تا در میان مردم این مسئله به طور جدی مطرح شود که پشت پرده تفاوت‌های یک روزه میان ایران و عربستان بر سر اعلام آغاز ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر چیست، آیا این تفاوت‌ها به اختلاف معیار برمی‌گردد، یا اینکه مسئله دیگری مطرح است؟
اگرچه اختلاف معیار در ایران و عربستان برای محاسبه تعیین اول و آخر ماه مبارک رمضان وجود دارد اما این مساله به اختلاف معیارها ختم نمی‌شود. در سال‌های اخیر شاهد اتفاقات عجیب و شوکه کننده‌ای در اعلام آغاز ماههای مهم قمری از سوی کشورهای اسلامی به ویژه عربستان سعودی بوده‌ایم که مراسم حج، زمان عید فطر را کاملاً تحت تأثیر خود قرار داده است. گاهی این اتفاقات نادر مانند فراخوان به استهلال ماه رمضان در غروب 28 شعبان در سال 1368 که امری محال بود، سبب پیدایش اختلاف دو روزه، در تقویم ایران و عربستان شده است.
بنابراین در حالی که در بسیاری از کشورهای اهل سنت بر رویت هلال ماه با چشم غیرمسلح تأکید دارند، عربستان از قوانین متفاوتی در این خصوص پیروی می‌کند که میتوان مهمترین علت تفاوت یک و یا دو روزه اولین روز ماه رمضان و شوال بین ایران و عربستان عنوان کرد.
این کشورها با تدوین تقویمی سراسری با نام «ام القرا» روزها و ماههای سال را متفاوت از دیگر کشورها تدوین می‌کنند اما در این میان به اعتراف بسیاری از رصدنگاران جهان اسلام، از جمله «محمدسلطان الکتابی» رصدگر معروف مصری و رصدگران خبره ایرانی که صاحب مهمترین رکوردهای جهانی رویت هلال هستند، تحولی در دنیای رویت هلال به پا کرده‌اند.
ملاکهای رؤیت از نظر فقهی
شهرهای هم افق
آیت‌الله بهجت و خمینی معتقدند اگر ماه در شهری رویت شود فقط در همان شهر اول ماه است و بقیه شهرها مستقل‌اند. اراکی، گلپایگانی، سیستانی و مکارم شیرازی معتقدند اگر ماه در شهری رویت شود، در تمام شهرهای کره زمین که با آن شهر هم افق‌اند یا در غرب آن شهر قرار دارند (آفتاب در آنها دیرتر غروب می‌کند) اول ماه خواهد بود و نیز خویی، نوری همدانی، وحید خراسانی و صانعی معتقدند اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که بخشی از شب آنها با شب این شهر مشترک است اول ماه است.
محاسبات نجومی
بنا به نظر مشهور اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی‌شود، مگر اینکه انسان از گفته آنان یقین یابد.
امارات ماه
بنا به نظر مشهور، نشانه‌های نجومی ماه مانند بلند بودن یا دیر غروب کردن (مکث) نشانه آن نیست که شب پیش اول ماه بوده است. بعضی فقها طوق دار بودن ماه را دلیلی بر اثبات آغاز ماه در شب قبل دانسته‌اند و همچنین در صورت احتساب سی روزه ماه قبل به دلیل پنهان ماندن، وجود بدر ماه در شب ۱۳ را دلیل تأخیر یکروزه ماه می‌دانند.
رؤیت اپتیکی
در سنت فقهی رؤیت هلال ماه با چشم غیرمسلح بوده و در دهه‌های اخیر بعضی مراجع چون سید علی خامنه‌ای و فاضل لنکرانی رؤیت با وسایل اپتیکی (دوربین یا تلسکوپ) را نیز ملاک دانسته‌اند[۴]، صادقی تهرانی نیز دیدن هلال را در انحصار چشم عادى یا وسیله اى خاص نمی داند، که چشم مسلح یا محاسبات نجومى نیز همین حکم را دارد[۵]، بهجت، تبریزی، سیستانی، صافی، نوری همدانی، مکارم شیرازی و وحید خراسانی دیدن با ابزار نجومی را تنها در صورت اطمینان بخش بودن ملاک دانسته‌اند؛ و سید موسی شبیری زنجانی با تجدیدنظر در فتوای سابق خود تنها دیدن با چشم غیرمسلح را ملاک می‌داند.
ویژگی‌های نجومی استهلال
جدایی زاویه ای
به فاصله ظاهری خورشید و ماه از دید ناظر، جدایی زاویه ای گفته می شود و این فاصله بر حسب درجه محاسبه میگردد. هر چقدر جدایی زاویه ای بیشتر باشد رویت هلال راحت تر انجام می گیرد. جدایی زاویه ای در لحظه مقارنه به کمترین و در ماه کامل به بیشترین حد خود یعنی ۱۸۰ درجه می رسد.
فاز هلال
نسبت سطح روشن ماه به کل سطح آن را فاز ماه می گویند که بصورت درصد نشان داده می شود. هر چه فاز ماه بیشتر باشد سطح روشن آن بیشتر و هلال نورانی تر خواهد بود و شانس رویت افزایش پیدا می کند. فاز ماه در حالت بدر برابر با ۱۰۰% و تربیع ۵۰ % است.
اما مسئله ای که باید به آن توجه داشت ضخامت و فاز هلال است که در تصویر اول هلال به شدت نازک و کم سو و در تصویر دوم هلال نورانی و ضخیم است. این مسئله باعث می شود برخی تصور کنند که هلال شب اول ماه اشتباه اعلام شده و در واقع هلال شب دوم است اما در حقیقت چنین نیست.
حال با دانستن این پارامتر ها راحت تر می توان به سوالات زیر پاسخ داد.
چرا هلال اول ماه در بعضی مواقع درخشنده تر از حد معمول دیده می شود؟
در برخی از ماه های قمری به دلیل ویژگی های مداری گردش ماه به دور زمین، امکان رویت هلال در شب بیست و نهم وجود ندارد چون برخی از مشخصه های هلال از حد قابل قبول برای رویت کمتر است. به همین دلیل هلال در شب سی ام رصد می شود، در چنین شرایطی مشخصه های هلال، مانند ضخامت و درخشندگی افزایش قابل توجهی پیدا می کند.
آیا اگر ماه شعبان ۳۰ روزه باشد، ماه بعد (رمضان) ۲۹ روزه خواهد بود؟
خیر، مدت طول هر ماه مستقل از ماه قبل می باشد. محاسبات نشان می دهد ۳ ماه قمری متوالی می توانند ۲۹ روزه و ۴ ماه قمری متوالی می توانند ۳۰ روزه باشند.
با توجه به مطالب فوق دریافتیم که هلال ماه در شرایط خاص قابل رویت خواهد بود، در واقع باید پارامتر های هلال در حدی قابل قبول باشد تا بتوان آن را رویت کرد.
به طور مثال برای روز یکشنبه ۲۹ شعبان ارتفاع هلال نسبت به خورشید بسیار کم بود و در واقع فرصت مناسب جهت رویت وجود نداشت. اما برای هلال ۳۰ شعبان در روز دوشنبه پارامتر های آن به طور قابل توجهی افزایش یافته بود و ارتفاع هلال نیز از خورشید بیشتر شده بود، به همین علت هلال شب اول ماه مبارک درخشان و ضخیم بود.
با افزایش ارتفاع هلال از خورشید، فاز و جدایی زاویه ای آن نیز افزایش می یابد و باعث می شود فاصله زمانی بین غروب خورشید تا غروب ماه (بین الغروبین) افزایش پیدا کند و همچنین فرصت بیشتری به رصدگران می دهد تا بتوانند هلال را رویت کنند.
.
بر خلاف تصور شما رویت هلال در همه ماه ها وجود دارد. اما این امر در سه ماه رمضان، شوال و ذیحجه اهمیت می یابد چرا که مساله وجوب روزه داری و زمان دقیق اعمال حج در این ماهها بستگی به این مساله و رویت دقیق ماه دارد. اما همانطور که گفته اید آن توجهی که در این سه ماه می شود، در ماههای دیگر صورت نمی گیرد. چرا که در سه ماه ذکر شده بعضی از امور واجب و یا حرام به رویت هلال بستگی دارد و به همین علت حساسیت ها در این مواقع بیشتر است.
در مورد تقویم قمری اشاره به این نکته ضروری است که این تقویم بر اساس گردش ماه به دور زمین طراحی شده و از گذشته ها مورد استفاده قرار می گرفت و لذا دارای روش محاسبه نسبتا دقیقی است. در ابتدای هر سال قمری می توان حدس زد که چه ماههایی 30 روزه و چه ماههایی 29 روزه خواهند بود. در واقع در این تقویم کارشناسان با محاسبه مشخصه‌های ماه و خورشید در زمان غروب خورشید روز بیست‌ونهم ماه قمری و مقایسه آن با معیارها و رکوردها، وضعیت رؤیت‌پذیری هلال ماه را پیش بینی می‌کنند.(1) از همین رو و نیز از این جهت که اعیاد و مناسبتهای دیگر با آنکه مهم هستند. اما بزرگداشت آنها بالاخره از امور مستحب است و گناه و حرامی در اجرای یا عدم اجرای آن متوجه افراد نمی شود، لذا به همان محاسبه اولیه اکتفا می شود اما در آن سه ماه به همان دلیلی که گذشت اهتمام بیشتری در رویت هلال صورت می گیرد.
اما در مورد سوال دوم شما باید گفت شروع ماه قمری با اولین غروبی است که هلال ماه در آن رؤیت می گردد و هر ماه تا 29 یا 30 روز ادامه پیدا می کند. از آنجا که طول متوسط ماه هلالی 53 /29 روز است، تعداد ماه های 30 روزه بیشتر از ماه های 29 روزه است. پیشگویی 29 یا 30 روزه بودن ماه بسادگی ممکن نیست. زیرا رؤیت شده یا نشدن هلال بستگی به عوامل پیچیده ای دارد که محاسبه آنها برای همه میسور نیست.
ماه های قمری براساس حرکت ماه و وضعیت آن نسبت به خورشید شروع می شود. ماه در پایان گردش خود وارد منطقه شعاع خورشید می شود و در این حال که محاق نامیده می شود, از هیچ نقطه از کره زمین قابل رؤیت نیست. پس از خروج ماه از این حالت و امکان رؤیت آن, ماه قمری پایان می یابد و ماه دیگری شروع می شود. لذا از این جهت هنوز هم در محاسبه آخر ماه قمری نیازمند رویت هستیم و نمی توان آن را به درستی و دقت کامل پیش بینی نمود.
به علاوه نباید از یاد برد که همه این امور در خصوص معیارهای نجومی است، اما معیار شرعی تعیین ابتدای ماه قدری دقیق تر است و بر اساس رویت حسی تعیین می شود؛ در نتیجه بدون اثبات رویت حسی نمی توان تنها محاسبات نجومی را معیار تعیین ابتدای ماه شرعی قرار داد، هرچند امروزه در رویت ها به محاسبات نجومی و استفاده از ابزارهای نجومی توجه بسیار می شود و این امر مهم به کمک محاسبات و رصدهای میدانی انجام می شود.
منشأ اختلاف میان کشورهای اسلامی درباره رویت هلال ماه کجاست؟
اثبات هلال ماه در شیعه و سنی با رویت هلال ماه صورت می‌پذیرد. در بین کشورهای اسلامی، فقط لیبی است که به رویت هلال کاری ندارد و یک قراردادی دارند که طبق آن عمل می‌کنند.
از پیامبر اکرم(ص) روایاتی وجود دارد مانند: «صوموا لرویته والفطروا لرویته» (با رویت ماه روزه بگیرید و با رویت هم عید فطر را بگیرید) پس مسئله رویت، اساس محکم فقهی و بسیار قوی دارد.
در کشورهای اسلامی، بر حسب موقعیت مکانی آن کشور، رویت هلال ماه اول ماه شوال و روز عید فطر متغیر است. به صورتی که ممکن است به طور مثال در عربستان سعودی روز دوشنبه روز عید اعلام شود اما در ایران روز سه‌شنبه روز عید فطر اعلام شود. در عربستان برای اثبات رویت هلال ماه نو، دو شاهد عادل کافی است.
در عربستان اعلام می‌کنند که مردم برای رویت ماه بروند و هر دو نفری که به متصدی محل‌شان بگویند ماه را دیده‌اند و او هم این مسئله را گزارش کند، از نظر عربستان مورد پذیرش است. عربستان در بین کشورهای اهل تسنن، به عنوان کشور «ام القراء» به شمار میآید و در تقویمش هر تغییری انجام دهد، 20 یا 30 کشور طبق همان عمل می‌کنند.
طی سال‌های گذشته وجود اختلاف‌های جدی در استهلال ماههای رمضان و شوال موجب شده تا در میان مردم این مسئله به طور جدی مطرح شود که پشت پرده تفاوت‌های یک روزه میان ایران و عربستان بر سر اعلام آغاز ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر چیست، آیا این تفاوت‌ها به اختلاف معیار برمی‌گردد، یا اینکه مسئله دیگری مطرح است؟
اگرچه اختلاف معیار در ایران و عربستان برای محاسبه تعیین اول و آخر ماه مبارک رمضان وجود دارد اما این مساله به اختلاف معیارها ختم نمی‌شود. در سال‌های اخیر شاهد اتفاقات عجیب و شوکه کننده‌ای در اعلام آغاز ماههای مهم قمری از سوی کشورهای اسلامی به ویژه عربستان سعودی بوده‌ایم که مراسم حج، زمان عید فطر را کاملاً تحت تأثیر خود قرار داده است. گاهی این اتفاقات نادر مانند فراخوان به استهلال ماه رمضان در غروب 28 شعبان در سال 1368 که امری محال بود، سبب پیدایش اختلاف دو روزه، در تقویم ایران و عربستان شده است.
بنابراین در حالی که در بسیاری از کشورهای اهل سنت بر رویت هلال ماه با چشم غیرمسلح تأکید دارند، عربستان از قوانین متفاوتی در این خصوص پیروی می‌کند که میتوان مهمترین علت تفاوت یک و یا دو روزه اولین روز ماه رمضان و شوال بین ایران و عربستان عنوان کرد.
این کشورها با تدوین تقویمی سراسری با نام «ام القرا» روزها و ماههای سال را متفاوت از دیگر کشورها تدوین می‌کنند اما در این میان به اعتراف بسیاری از رصدنگاران جهان اسلام، از جمله «محمدسلطان الکتابی» رصدگر معروف مصری و رصدگران خبره ایرانی که صاحب مهمترین رکوردهای جهانی رویت هلال هستند، تحولی در دنیای رویت هلال به پا کرده‌اند.
ملاکهای رؤیت از نظر فقهی
شهرهای هم افق
آیت‌الله بهجت و خمینی معتقدند اگر ماه در شهری رویت شود فقط در همان شهر اول ماه است و بقیه شهرها مستقل‌اند. اراکی، گلپایگانی، سیستانی و مکارم شیرازی معتقدند اگر ماه در شهری رویت شود، در تمام شهرهای کره زمین که با آن شهر هم افق‌اند یا در غرب آن شهر قرار دارند (آفتاب در آنها دیرتر غروب می‌کند) اول ماه خواهد بود و نیز خویی، نوری همدانی، وحید خراسانی و صانعی معتقدند اگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که بخشی از شب آنها با شب این شهر مشترک است اول ماه است.
محاسبات نجومی
بنا به نظر مشهور اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی‌شود، مگر اینکه انسان از گفته آنان یقین یابد.
امارات ماه
بنا به نظر مشهور، نشانه‌های نجومی ماه مانند بلند بودن یا دیر غروب کردن (مکث) نشانه آن نیست که شب پیش اول ماه بوده است. بعضی فقها طوق دار بودن ماه را دلیلی بر اثبات آغاز ماه در شب قبل دانسته‌اند و همچنین در صورت احتساب سی روزه ماه قبل به دلیل پنهان ماندن، وجود بدر ماه در شب ۱۳ را دلیل تأخیر یکروزه ماه می‌دانند.
رؤیت اپتیکی
در سنت فقهی رؤیت هلال ماه با چشم غیرمسلح بوده و در دهه‌های اخیر بعضی مراجع چون سید علی خامنه‌ای و فاضل لنکرانی رؤیت با وسایل اپتیکی (دوربین یا تلسکوپ) را نیز ملاک دانسته‌اند[۴]، صادقی تهرانی نیز دیدن هلال را در انحصار چشم عادى یا وسیله اى خاص نمی داند، که چشم مسلح یا محاسبات نجومى نیز همین حکم را دارد[۵]، بهجت، تبریزی، سیستانی، صافی، نوری همدانی، مکارم شیرازی و وحید خراسانی دیدن با ابزار نجومی را تنها در صورت اطمینان بخش بودن ملاک دانسته‌اند؛ و سید موسی شبیری زنجانی با تجدیدنظر در فتوای سابق خود تنها دیدن با چشم غیرمسلح را ملاک می‌داند.
ویژگی‌های نجومی استهلال
برای رویت پذیری هلال حداقل ویژگی‌ها و حداقل‌های نجومی ماه، هنگام غروب خورشید از قرار زیرند:
حداقل ارتفاع ماه: ۷ درجه
حداقل جدایی زاویه سمتی از خورشید: ۱۳٫۳
حداقل ضخامت کمان ماه: ۱۵ ثانیه قوسی
فاز ماه (در صد مساحت روشنایی): ۱ درصد
مکث ماه، مدت زمان حضور ماه در آسمان از غروب خورشید تا افول ماه است. (لحظه متوسط رویت پذیری ۴:۹ ضرب در زمان مکث است)
سن هلال ماه (زمان پس از مقارنه تا غروب) نیز از ملاکهای نجومی رویت است. هلال ماه تا ۲۰ ساعت (جوان)، ۲۰–۲۷ ساعت (میانسال) و بیشتر از ۲۷ ساعت (پیر) تلقی می‌شود.
هنگام استهلال، اوج ماه رویت را مشکل تر و حضیض آنرا نسبتاً آسانتر می‌کند. (بعلت تغییر فاصله و تفاوت اندازه قوسی قطر ماه)
طول کمان هلال ماه در بهترین وضعیت حداکثر ۱۸۰ درجه است.
زاویه هلال با افق نیز در صورت هم سمتی ماه با خورشید ۱۸۰ درجه است.
پارامتر های موثر در رویت هلال ماه آشنا شویم.
لحظه ی مُقارنه ی ماه و خورشید
زمانی که به ترتیب خورشید، ماه و زمین در یک راستا قرار می گیرند، مقارنه رخ می دهد، در این زمان هیچ هلالی تشکیل نشده است و در اصطلاح ماه در حالت مُحاق قرار دارد. هلال ماه چند ساعت بعد از این لحظه تشکیل می شود.
سن هلال
سن هلال در هر زمان برابر با مدت زمان گذشته از لحظه مقارنه ماه و خورشید است. به هلال هایی با سن کمتر از ۲۰ ساعت، هلال های جوان، بین ۲۰ تا ۲۴ ساعت، هلال های میانسال و بیش از ۲۴ ساعت، هلال پیر گفته می شود.
حداقل ارتفاع ماه: ۷ درجه
حداقل جدایی زاویه سمتی از خورشید: ۱۳٫۳
حداقل ضخامت کمان ماه: ۱۵ ثانیه قوسی
فاز ماه (در صد مساحت روشنایی): ۱ درصد
مکث ماه، مدت زمان حضور ماه در آسمان از غروب خورشید تا افول ماه است. (لحظه متوسط رویت پذیری ۴:۹ ضرب در زمان مکث است)
سن هلال ماه (زمان پس از مقارنه تا غروب) نیز از ملاکهای نجومی رویت است. هلال ماه تا ۲۰ ساعت (جوان)، ۲۰–۲۷ ساعت (میانسال) و بیشتر از ۲۷ ساعت (پیر) تلقی می‌شود.
هنگام استهلال، اوج ماه رویت را مشکل تر و حضیض آنرا نسبتاً آسانتر می‌کند. (بعلت تغییر فاصله و تفاوت اندازه قوسی قطر ماه)
طول کمان هلال ماه در بهترین وضعیت حداکثر ۱۸۰ درجه است.
زاویه هلال با افق نیز در صورت هم سمتی ماه با خورشید ۱۸۰ درجه است.
پارامتر های موثر در رویت هلال ماه آشنا شویم.
لحظه ی مُقارنه ی ماه و خورشید
زمانی که به ترتیب خورشید، ماه و زمین در یک راستا قرار می گیرند، مقارنه رخ می دهد، در این زمان هیچ هلالی تشکیل نشده است و در اصطلاح ماه در حالت مُحاق قرار دارد. هلال ماه چند ساعت بعد از این لحظه تشکیل می شود.
سن هلال
سن هلال در هر زمان برابر با مدت زمان گذشته از لحظه مقارنه ماه و خورشید است. به هلال هایی با سن کمتر از ۲۰ ساعت، هلال های جوان، بین ۲۰ تا ۲۴ ساعت، هلال های میانسال و بیش از ۲۴ ساعت، هلال پیر گفته می شود.
جدایی زاویه ای
به فاصله ظاهری خورشید و ماه از دید ناظر، جدایی زاویه ای گفته می شود و این فاصله بر حسب درجه محاسبه میگردد. هر چقدر جدایی زاویه ای بیشتر باشد رویت هلال راحت تر انجام می گیرد. جدایی زاویه ای در لحظه مقارنه به کمترین و در ماه کامل به بیشترین حد خود یعنی ۱۸۰ درجه می رسد.
فاز هلال
نسبت سطح روشن ماه به کل سطح آن را فاز ماه می گویند که بصورت درصد نشان داده می شود. هر چه فاز ماه بیشتر باشد سطح روشن آن بیشتر و هلال نورانی تر خواهد بود و شانس رویت افزایش پیدا می کند. فاز ماه در حالت بدر برابر با ۱۰۰% و تربیع ۵۰ % است.
اما مسئله ای که باید به آن توجه داشت ضخامت و فاز هلال است که در تصویر اول هلال به شدت نازک و کم سو و در تصویر دوم هلال نورانی و ضخیم است. این مسئله باعث می شود برخی تصور کنند که هلال شب اول ماه اشتباه اعلام شده و در واقع هلال شب دوم است اما در حقیقت چنین نیست.
حال با دانستن این پارامتر ها راحت تر می توان به سوالات زیر پاسخ داد.
چرا هلال اول ماه در بعضی مواقع درخشنده تر از حد معمول دیده می شود؟
در برخی از ماه های قمری به دلیل ویژگی های مداری گردش ماه به دور زمین، امکان رویت هلال در شب بیست و نهم وجود ندارد چون برخی از مشخصه های هلال از حد قابل قبول برای رویت کمتر است. به همین دلیل هلال در شب سی ام رصد می شود، در چنین شرایطی مشخصه های هلال، مانند ضخامت و درخشندگی افزایش قابل توجهی پیدا می کند.
آیا اگر ماه شعبان ۳۰ روزه باشد، ماه بعد (رمضان) ۲۹ روزه خواهد بود؟
خیر، مدت طول هر ماه مستقل از ماه قبل می باشد. محاسبات نشان می دهد ۳ ماه قمری متوالی می توانند ۲۹ روزه و ۴ ماه قمری متوالی می توانند ۳۰ روزه باشند.
با توجه به مطالب فوق دریافتیم که هلال ماه در شرایط خاص قابل رویت خواهد بود، در واقع باید پارامتر های هلال در حدی قابل قبول باشد تا بتوان آن را رویت کرد.
به طور مثال برای روز یکشنبه ۲۹ شعبان ارتفاع هلال نسبت به خورشید بسیار کم بود و در واقع فرصت مناسب جهت رویت وجود نداشت. اما برای هلال ۳۰ شعبان در روز دوشنبه پارامتر های آن به طور قابل توجهی افزایش یافته بود و ارتفاع هلال نیز از خورشید بیشتر شده بود، به همین علت هلال شب اول ماه مبارک درخشان و ضخیم بود.
با افزایش ارتفاع هلال از خورشید، فاز و جدایی زاویه ای آن نیز افزایش می یابد و باعث می شود فاصله زمانی بین غروب خورشید تا غروب ماه (بین الغروبین) افزایش پیدا کند و همچنین فرصت بیشتری به رصدگران می دهد تا بتوانند هلال را رویت کنند.
.
Telegram.me/ejheinews
باسلام.لطفا بفرمایید این مطلب مقاله هست یا گزارش؟ممنون میشم اگه مشخصات دقیق تری ازاین مطلب برای استفاده در تحقیقم به بنده ارایه دهید .باتشکر